نوروز در اسناد بامیان
نوروز در اسناد بامیان
(by Nabi Saqee)
نبی ساقی
نوروز و سال نو از روزگاران قدیم در ایران‌زمین، روز جشن و شادمانی بوده است. هم‌زمانی سال نو با خیزش و جهش طبیعت انگیزه و شوری در شاعران و سخن‌سرایان ما ایجاد می‌کرده که بازتاب آن در ادبیات فارسی به روشنی قابل مشاهده است. علاوه از ایران و افغانستان، نوروز در تعدادی از کشورهای دیگر مانند ترکیه، ارمنستان، ازبکستان، گرجستان، بحرین، قزاقستان، پاکستان، هند، عراق، آذربایجان نیز گرامی داشته می‌شود. شاهنامه فردوسی بزرگترین حماسه زبان فارسی (قرن چهارم هجری) و یکی از آثار بزرگ حماسی جهان، جشن نوروز را به تخت‌نشینی جمشید، پادشاه اسطوره‌ای ایران‌زمین پیوند می‌دهد:
چو خورشید تابان، میان هوا
نشسته بر او شاه فرمان‌روا
جهان انجمن شد برِ تخت او
شگفتی فرو ماند از بخت او
به جمشید بر گوهر افشاندند
مر آن روز را، روز نو خواندند
سر سال نو، هرمزِ فرودین
برآسوده از رنج روی زمین
بزرگان به شاهی بیاراستند
می و رود و رامش‌گران خواستند
چنین جشن فرخ از آن روزگار
به ما ماند زان خسروان یادگار
نوروز، در اسناد بامیان در قطعۀ Ms.heb.8333.188 که در کتابخانۀ ملی اسرائیل نگهداری می‌شود و ممکن است تاریخ آن به اوایل قرن پنجم هجری تعلق داشته باشد نیز به همین صورت بازتاب یافته است:
«چون جم پدیدار گشت و پادشاهی بیافت… به شادی آتش بزرگ بکردند و نشاط و شادی همی‌کردند… پادشاهی و فرمانبرداری بجای باز آمد. اورمزد ماه فروردین روز، [1] بنشستند به جشن کردن نوروز. چنین گفت که این نو روز است که کار جهان باز رسم و داد آمد. آن روز جشن کردند و نوروز نام کردند».
سند شماره Ms.heb.8333.10 نیز از میان اسناد بامیان، به نوروز اشاره کرده است. این سند که قصیده‌ای است به زبان فارسی از یک شاعر ناشناخته در حدود سال 400 هجری قمری به یک متنفذ یهودی به نام ابو‌الحسن سیمنطوف بن ابی نصر دانیال در بامیان تقدیم شده است. در این قصیده شاعر ضمن مدح میره سیمنطوف از او تقاضا کرده است که به او پول و شراب و میوه بخشش کند.
[+] خلایق چون کشت‌زار نوروز است
دو کف میره بکردار ابر باران شد
نبیذ باید بسیار سیم و میوه [+ ۱]
اگرچه وعده گذشتست و کار خلقان شد
منظور از کشت‌زار نوروز اینجا مزارع بهاری است. شاعر می‌گوید همان‌گونه که مزارع بهاری به باران نیاز دارد و باران کشت‌زارهای تشنه را سیراب می‌کند، دست میر ابو‌الحسن سیمنطوف نیز مانند باران است که انسان‌های تشنه و نیازمند را با بخشش و نیکی سیراب می‌کند.
مردم روستاهای افغانستان در نوروز حیوانات خود را به شکل‌های مختلف رنگ می‌کنند و خویشاوندان از هم‌دیگر دید و بازدید می‌نمایند. جشن گل سرخ، در شهر مزار شریف مرکز شهر تاریخی بلخ، یکی از مراسم مهمی است که امروز را به تاریخ باستانی بلخ وصل می‌کند. در این روز در آرامگاه منسوب به حضرت علی خلیفه چهارم مسلمانان، در شهر مزار شریف، پرچمی برافراشته می‌شود که چهل روز در اهتزاز است. این جشن چون هم‌زمان به روییدن لاله‌های سرخ در دشت‌ها و کوهای بلخ است، به نام جشن گل سرخ نیز یاد می‌شود. سفرۀ هفت‌سین و ساختن هفت‌میوه و حلوای سمنک یا سمنو، از غذاها و مراسم دیگر نوروزی است که در ایران، افغانستان، تاجیکستان، ازبکستان و جاهای دیگر اجرا می‌شود و با سرود و موسیقی و ترانه‌های نوروزی همراهی می‌شود. ترانه سمنک و ملا محمدجان از ترانه‌های مشهور نوروزی در افغانستان است. ابوریحان بیرونی ( ۹۷۳- ۱۰۵۲ میلادی) دانشمند، مورخ، ستاره‌شناس و ریاضی‌دان ایران‌شهری، در کتاب آثارالباقیه ( ۳۹۰-۳۹۱هـ) از گردآوری هفت نوع غله در سفرۀ نوروز یاد کرده است که رسم هفت میوه و هفت سین را در هزارسال پیش به نمایش می‌گذارد. رسمی که در سال‌های اخیر در افغانستان، میان مردم رونق تازه‌ای یافته است.
یادداشت‌ها
1- کاتب روز و ماه را اشتباها به‌جای هم‌دیگر نوشته است.
